KROWY MLECZNE

Komórki somatyczne

Całkowitą liczbę komórek somatycznych w mleku krów tworzą głównie białe ciałka krwi tzw. leukocyty( 99%) i komórki nabłonka wydzielniczego wymienia (1%). Leukocyty są komórkami obronnymi wymienia i dzielą się na makrofagi , limfocyty i granulocyty.
Liczba komórek somatycznych (lks) jest najbardziej powszechnie stosowaną miarą oceny stanu zdrowotnego gruczołu mlekowego na świecie . Przyjmuje się że zdrowa krowa ma komórki somatyczne do 200 tys./ml mleka, gdy komórki somatyczne przekraczają 400 tys. świadczy to o stanie zapalnym wymienia.
Komórki somatyczne pełnią w wymieniu podwójną rolę :

• Zwalczają drobnoustroje
• Uczestniczą w naprawie tkanki wydzielniczej wymienia uszkodzonej w wyniku zakażenia lub zranienia

Głównym czynnikiem który wpływa na liczbę komórek somatycznych w mleku jest jego zakażenie . W zależności od rodzaju bakterii lks może wahać się od kilkuset tysięcy do kilku milionów ! Kiedy bakterie wywołujące mastitis dostaną się do wymienia, organizm krowy wysyła komórki obronne ( leukocyty) które mają za zadanie zwalczyć zapalenie i liczba komórek somatycznych się podnosi ! Bardzo ważne znaczenie w rozpatrywaniu lks ma fakt, że nie wracają one do stanu istniejącego przed zakażeniem dopóki :

• nie zostaną usunięte wszystkie drobnoustroje wywołujące mastitis
• nie ulegną naprawie i nie wrócą do normalnego stanu wszystkie tkanki uszkodzone w procesie zapalnym
• produkcja mleka nie powróci do stanu poprzedzającego zakażenie

Podwyższona lks przynosi wymierne straty finansowe gdyż jak obliczyli naukowcy lks na poziomie 1 miliona obniża produkcję mleka o ok. 18% a 1.5 miliona nawet o 25 %.
Zakażenia powodowane bakteriami środowiskowymi mają zazwyczaj charakter kliniczny i są widoczne gołym okiem pod postacią strzępków . Po leczeniu i eliminacji bakterii lks zazwyczaj szybko wracają do normy.
Problemem są zakażenia bakteriami typu gronkowiec złocisty gdyż infekcje te rzadko powodują objawy kliniczne , wygląd mleka jest normalny a tylko lks jest podwyższona . Im dłużej trwa takie zapalenie tym trudniej jest je wyleczyć . We wymieniu tworzą się zrosty które skutecznie blokują dojście antybiotyku do miejsca infekcji.
Zwalczanie komórek somatycznych równa się zwalczeniu istniejącej we wymieniu infekcji i naprawieniu uszkodzeń powstałych w wyniku jej działania !
Zapalenia które charakteryzują się podwyższoną liczbą komórek somatycznych bez zmian w mleku nazywają się zapaleniami podklinicznymi . O wyborze sposobu postępowania decydują względy ekonomiczne i organizacyjne . Właściciel zwierzęcia nie widzi bowiem choroby i nie jest bezpośrednio zainteresowany jej leczeniem w okresie laktacji z uwagi na potrzebę wyłączenia z produkcji krowy w okresie 6-10 dni co wraz z kosztami leków wydaje się nieopłacalne . Do tego terapia często jest nieskuteczna i często dochodzi do nawrotów ! Powtórna terapia tego samego przypadku klinicznego jest skuteczna tylko w około 25 %. Leczenie antybiotykami powinno trwać 5 dni. Leczenie powino być nacelowane dlatego powinniśmy oddać mleko do badania na antybiotykogram . Największa skuteczność leczenia jest wtedy gdy można podać leki domięśniowo i dowymieniowo.
Po podaniu tuby dowymieniowo po 2-3 godz. zdajamy wydzielinę zapalną wraz z zabitymi bakteriami żeby uniknąć toksycznego działania rozpadłych bakterii na wymię. Nie usunięta wydzielina może powodować zrosty we wymieniu. Antybiotyk działa tylko ok. 3 godz. !!! Wymię zdajamy co 3-4 godz. żeby wypłukiwać bakterie a wieczorem podajemy kolejną tubę i przed pójściem spać zdajamy !
Innym sposobem leczenia jeśli krowa jest bliska okresu zasuszenia to podanie długodziałających leków dowymieniowych typu DC ( tzw. na zasuszenie)

Odrębną grupę leków stosowanych w leczeniu krów z wysoka liczbą komórek somatycznych są szczepionki ( STARTVAC, MASTIBIOVAC,INMUFORT, BIOTROPINA- 2 razy co 3 tyg. a potem raz na 2-3 miesiące ) oraz leki zwiększające aktywność układu obronnego wymienia ( LYDIUM-1 amp. na krowę razem z antybiotykiem lub 2 amp. na krowe gdy leczymy tylko lydium ). Lydium podnosi ilość komórek które zwalczają zapalenie. Trzeba jednak powiedzieć, że ich skuteczność jest największa jeśli są stosowane razem z antybiotykami . Bardzo dobre wyniki uzyskuje się gdy stosujemy te preparaty profilaktycznie przed porodem. Dużą zaletą jest fakt że nie posiadają one okresu karencji na mleko .

Skuteczność wszystkich powyższych leków spada w przypadkach przewlekłych !!!
Pamiętajmy, że po zlikwidowaniu zapalenia lks może się utrzymywać na podwyższonym poziomie od kilku dniu do kilku tyg. aż obumarłe komórki wymienia nie zostaną w całości usunięte na zewnatrz! Żeby przyspieszyć gojenie podajemy krowie Wit. ADE w zastrzyku 20ml/szt co 3 dni gdyż każde zapalenie powoduje ubytek witamin w organizmie.

Zapobieganie zapaleniom:

Kluczem jest przestrzeganie tzw. 6 punktowego planu który zawiera:

• Dezynfekcja strzyka przed dojem (predipping)
• Podojową dezynfekcję końca strzyka (dipping)
• Totalną (każda krowa) profilaktyczną terapię w zasuszeniu DC
• Utrzymanie na odpowiednim poziomie funkcjonowania maszyny udojowej
• Eliminację krów niepodatnych na leczenie w okresie laktacji
• Natychmiastowe leczenie klinicznych postaci mastitis

Jak rozwija się Mastitis u krów?

Do zakażenia wymienia dochodzi po wniknięciu bakterii przez kanał strzyka i namnożeniu się wewnątrz ćwiartki. Bakterie mogą pokonać kanał strzykowy na kilka sposobów np.

• namnażają się w kanale strzyka pomiędzy dojami
• wchodzą do kanału wskutek ucisku na strzyk w czasie ruchu i kładzenia się krowy
• podczas doju mechanicznego kiedy to są zasysane przez kanał strzykowy przy wahaniach podciśnienia
• w czasie podawania leków dowymieniowych kiedy strzyk nie jest dezynfekowany

Bakterie mają zdolność do przylegania i szybkiego namnażania się we wymieniu zwłaszcza w ćwiartkach o niskiej liczbie komórek somatycznych ( szczególnie E. Coli).

Leukocyty czyli kom. somat. odpowiedzialne za obronę wymienia likwidują bakterie ale jeśli część z nich przeżyje dochodzi do przewlekłego zapalenia z wysoką zawartością komórek somatycznych. Bakterie powodują uszkodzenia za pomocą toksyn które są przyczyną uszkodzenia i śmierci komórek produkujących mleko. Płyny krwi przenikają do zakażonego miejsca żeby rozcieńczyć toksyny i naprawić uszkodzenia co jest przyczyną powstania obrzęku wymienia.

Zapalenie wymienia może mieć łagodny przebieg z nieznacznym zwiększeniem ilości komórek somatycznych które szybko wraca do zdrowia tzw. forma podkliniczna. Postać kliniczna charakteryzuje się już widocznymi zmianami w mleku w postaci charakterystycznych strzępków . Natomiast forma ostra to nie tylko zmiany w mleku, obrzęk wymienia ale także wysoka temperatura krowy , zatrucie toksynami , brak apetytu i często zaleganie. Forma ostra czasami może kończyć się śmiercią lub wybrakowaniem ze względu na ciężkie uszkodzenia wymienia.

Lewostronne przemieszczenie trawieńca

Jest to schorzenie które występuje głównie u wysokowydajnych krów mlecznych podczas gdy rzadko w stadach ras mięsnych. Choroba najczęściej występuje po porodzie . 50 % wszystkich przypadków do 2 tyg. a 80 % do miesiąca po wycieleniu. Czasami przemieszczenie zdarza się jeszcze przed wycieleniem. Do choroby dochodzi w wyniku wypełnienia trawieńca gazem, rozciągnięcia dna i trzonu żołądka i stopniowego przemieszczenia się pomiędzy żwacz a lewą ścianę jamy brzusznej.

Wzdęcie trawieńca i jego przemieszczenie a także siła ciągnąca na inne narządy wewnętrzne powoduje niepokój, ból oraz utratę apetytu. Następuje znaczny spadek mleczności . Zwierzęta są często apatyczne a ich powłoki brzuszne lekko napięte i podkasane. Jeżeli mamy doczynienia z dużym wzdęciem żebra po lewej stronie są widocznie wypchnięte. Opukując i osłuchując tą okolicę można usłyszeć charakterystyczny metaliczny dźwięk.
Wśród przyczyn wydaje się ,że znaczącą role odgrywają błędy żywieniowe popełniane w trakcie przestawiania żywienia bydła w okresie okołoporodowym np. zbyt małe dawki paszy strukturalnej, niekorzystny stosunek paszy treściwej do paszy objętościowej, zbyt szybkie zwiększanie dawki paszy treściwej po porodzie i indukowana w ten sposób podkliniczna kwasica, zatuczanie zwierząt w zasuszeniu co prowadzi po porodzie do ketozy, niedobory mineralne szczególnie wapnia wpływające hamująco na motorykę przewodu pokarmowego . Ponadto na przemieszczenie trawieńca maja wpływ choroby towarzyszące tj. zapalenie macicy , choroby racic, zapalenia wątroby, wrzody trawieńca. We krwi często występuje zasadowica metaboliczna.

Bez leczenia choroba trwa wiele tygodni co prowadzi do znacznego wyniszczenia. Bardzo rzadko dochodzi do samoistnych wyleczeń i zazwyczaj potrzebna jest pomoc lekarza weterynarii. Przed przystąpieniem do leczenia lekarz ocenia stan ogólny zwierzęcia. Leczenie zachowawcze polega na repozycji trawieńca poprzez masaż . Najczęściej jednak wykonuje się zabieg operacyjny polegający na ustaleniu trawieńca we właściwym miejscu poprzez przyszycie go do powłok brzusznych.
Po zabiegu podaje się zwierzęciu leki przyśpieszające powrót do zdrowia oraz stosuje odpowiednie żywienie. Czas powrotu do zdrowia zależy od współistniejących chorób towarzyszących. Gdy ich brak zwierzę bardzo szybko wraca do zdrowia.

Przyczyny obniżonej płodności krów

• ZAKAŹNE
  BVD/MD – spadek skuteczności krycia, obumieranie zarodków, poronienia
  Podstawowe szczepienie dwukrotne w odst. 3 tyg. przed kryciem, następnie co pół roku lub raz w roku zależnie od rodzaju szczepionki.
  IBR – poronienia , zapalenia płuc młodzieży i dorosłych ! szczepienie 2 razy do roku !
• ZE STRONY MATKI ( brak zapłodnienia)
  – opóźniona owulacja
  – słaba jakość komórki jajowej
  – przeszkody anatomiczne narządów rodnych
  – niedobory hormonalne
• ZE STRONY PŁODU ( obumarcie i resorpcja zarodka mimo skutecznego pokrycia)
  – wady wrodzone
  – słaba jakość zarodka
  – nieprawidłowy rozwój
• ZAPALENIA MACICY
  Oszczędzanie na antybiotykach i zbyt krótkie oraz opóźnione leczenie. Należy mierzyć codziennie temp. u krów po porodzie i w razie jej podwyższenia natychmiast podawać antybiotyki ogólnie. W razie niewydalenia łożyska bezwzględnie podawać antybiotyk chroniący przed zakażeniem (może być bez karencji na mleko) Często występują stany zapalne macicy bez objawów, wtedy zależy zrobić 24 h po inseminacji wlew domaciczny z antybiotyku.
• NIEDOBORY MINERALNE I WITAMINOWE ( bardzo często)
  Niedobory Wit. A , E, jodu, selenu i innych minerałów mogą prowadzić do obniżonej płodności ! Udostępnić krowom lizawki mineralne z witaminami szczególnie z Wit. E, Selenem i Jodem ! Specjalne bolusy dożwaczowe mineralno witaminowe świetnie i łatwo uzupełniają ich niedobory!( tzw. krowia viagra) Bardzo dobrym preparatem jest także Immunofertil zawierającu kwasy omega poprawiające płodność ! Innym preparatem jest Carofertin który poprawia jakość komórki jajowej a tym samym przyszłego zarodka ( 20ml/ szt ) !
• ŻYWIENIE
  Zatuczanie krów, niedobory energetyczne i mineralne po porodzie. Wlewy specjalnych preparatów wapniowych i energetycznych przed i po porodzie.( calcium plus, Od Baca, ketomix, glikol ) Ustalenie z żywieniowcem odpowiednich dawek na okres przejściowy i w pierwszych m-cach laktacji.
  Niedobory energetyczne skutkują gorszym gojeniem się dróg rodnych po porodzie, ketozami wpływającymi na brak rui po porodzie i niedoczynnością jajników. Niedobory energii to ponadto brak hormonów wpływających na jakość i intensywność objawów ryjowych, opóźnioną owulację, brak progesteronu potrzebnego do zagnieżdżenia się zarodka w macicy!
  Żeby ograniczać te przyczyny można stosować pewne hormony wpływające na jajniki !
  Stosuje się je przed kryciem aby wykluczyć opóźnioną owulację oraz na 12 dzień po kryciu żeby pomóc zarodkowi w zagnieżdżeniu się w macicy ! ( OVARELIN 2ml/szt )
• JAKOŚĆ NASIENIA I INSEMINACJI
  Ważny jest moment inseminacji gdyż spóźnione lub zbyt wczesne pokrycie może okazać się nieskuteczne ! Czym częściej jest obserwowana ruja tym większe szanse na jej wykrycie ! Należy obserwować krowy poza okresem dojenia i karmienia !!!

Żeby ograniczyć czynnik ludzki w wykrywaniu rui można po kontroli układu rozrodczego podać hormony i wyeliminować błędy związane z opóźnioną lub wczesną inseminacją! Krycie następuje wtedy z dokładnością co do godziny ! Skuteczność takich działań określa się na poziomie 80%.

Norma:

MOCZNIK 200 – 250 – nadmiar mocznika powoduje zmianę pH w macicy i brak zagnieżdżenia się zarodka w macicy a tym samym brak ciąży! Mocznik zbyt niski mówi nam o niedoborach paszy białkowej ! uzupełniamy kiszonkami z traw, paszą rzepakową lub sojową !

STOSUNEK TŁUSZCZU/ BIAŁKA 1.17-1.23

Zawyżony stosunek to niedobory energetyczne ( brak hormonów płciowych)

Obniżony stosunek to kwasica żwacza ( bóle, choroby kończyn, brak rui, obniżone pH macicy, niepłodność)

Kontrolujmy wyniki u krów które chcemy zacielić żeby w razie potrzeby dodać lub odjąć im paszy, czy też podać im odpowiednie preparaty !

Nie można karmić wszystkich krów jednakowo bez analizy wydajności !

Krowy w razie możliwości dzielić na grupy technologiczne i robić różne dawki zależnie od wydajności !

Kontrola dawki przez żywieniowca !!!

Nie należy oszczędzać na leczeniu i profilaktyce! Nie powinno być tak że profilaktyka jest spychana na dalszy plan żeby ograniczyć koszty, bo koszty związane z leczeniem i brakiem ciąży są potem większe niż postępowanie zapobiegawcze !

Nie oczekujmy cudów od hormonów bez poprawy żywienia i uzupełnienia niedoborów mineralno witaminowych!

Kontrola rozrodu krów

W centrum zainteresowania hodowcy bydła powinno być skuteczne wykrywanie rui oraz poprawnie wykonany zabieg inseminacji co jest podstawą rozrodu krów mlecznych. Jeżeli będziemy obserwować krowy dwukrotnie w ciągu dnia poza okresem karmienia min. przez 20 minut możemy wykryć od 60 do 80 % krów wykazujących objawy rui. Wykrycie wszystkich rui jest praktycznie niemożliwe ! Również dlatego, że część krów może mieć ruję w nocy lub mieć tzw. cichą ruję gdzie brak jest zewnętrznych objawów . Jeśli mamy wykrywalność rui ponad 70 % to jest to znakomicie , 60-70 % dobrze a jeśli poniżej to znaczy że mamy problemy.

Inseminację uznajemy za skuteczną jeśli w jej wyniku rozwinęła się ciąża. Posługujemy się tu stosunkiem liczby zabiegów zakończonych ciążą do liczby wszystkich zabiegów wykonanych w danym czasie wyrażoną w procentach. Z reguły jeśli mamy 70- 80 % skuteczności inseminacji to jest to bardzo dobrze. Rzadko jest to więcej gdyż część zarodków ulega naturalnym procesom resorpcji gdy ciąża nie przebiega pomyślnie np. w wyniku chorób czy niedoborów witaminowo mineralnych oraz gdy zarodek jest genetycznie uszkodzony.

Inną miara skuteczności inseminacji jest liczba zabiegów w przeliczeniu na jedną ciążę. Znakomicie jest gdy mamy ten współczynnik poniżej 1.8, dobrze gdy jest to 1.8 – 2.0, małe problemy 2.0 – 2.5, duże problemy ponad 2.5. Jeśli mamy problem powinniśmy skontaktować się z lekarzem weterynarii który skonsultuje stado i wprowadzi odpowiednie środki zaradcze . Bardzo ważne jest też szybkie zdiagnozowanie ciąży żeby wprowadzić odpowiednie leczenie tak żeby uzyskać przynajmniej jedno cielę rocznie od krowy.

Kwasica żwacza krów mlecznych

Prawidłowe pH żwacza krów mieści się w zakresie 6.2 – 6.5. W takich warunkach w żwaczu występuje największa ilość drobnoustrojów pomagających w trawieniu. Utrzymanie odpowiedniego pH jest konieczne do prawidłowego działania żwacza i ma decydujący wpływ na wydajność i zdrowie krowy.

W trakcie trawienia pokarmu powstają tzw. lotne kwasy tłuszczowe ( LKT). Przeciętnie krowa produkuje ok. 3 kg LKT dziennie co stanowi odpowiednik ok. 50 litrów 6% octu. Żeby nie doszło do zakwaszenia część LKT ulega wchłonięciu do organizmu i jest odpowiednio wykorzystana a ponadto do żwacza napływa dziennie od 50 do 200 litrów śliny która ma pH zasadowe i w ten sposób zapobiega kwasicy.

Są jednak czynniki sprzyjające kwasicy a mianowicie:

• Skarmianie za dużych ilości pasz treściwych co często występuje po porodzie

• Niedobór pasz objętościowych np. siano, słoma które pobudzają ruchy żwacza i produkcję śliny

• Zadawanie zbyt rozdrobnionego TMR

• Nagłe zmiany dawki z zawierającej dużo pasz objętościowych na treściwe

Najczęściej występującą postacią kwasicy jest postać chroniczna. Jej objawy to:

• Spadek pobrania paszy

• Obniżenie produkcji mleka i zawartości w nim tłuszczu

• Biegunki

• Stany zapalne racic

• Zwiększona podatność na zaleganie poporodowe i zatrzymanie łożyska

Zapobieganie kwasicy polega na unikaniu ww. przyczyn oraz na stosowaniu dodatków buforujących np. żywych kultur drożdży , tlenku magnezu, kwaśnego węglanu sodu.